Iedereen is het er over eens dat sociale cohesie, of sociale betrokkenheid, een belangrijke eigenschap is voor de leefbaarheid binnen een buurt of wijk. Eerste vraag die opkomt is wat de term nu precies inhoud? Kort gezegd verwijst sociale cohesie naar de mate van verbondenheid en solidariteit binnen groepen en gemeenschappen. Sociale cohesie telt daarin drie componenten (Bolt & Torrance, 2005). Sociale participatie (deelnemen aan de samenleving/gedrag), gedeelde opvattingen (normen en waarden) en identificatie/verbondenheid met een gemeenschap (beleving). Sociale cohesie richt zich op verschillende schaalniveaus. Bijvoorbeeld binnen het gezin of de familie, maar ook in buurten, verenigingen of zelfs hele samenlevingen.
Sociaal kapitaal
Het onderwerp participatie zit al besloten in de betekenis van sociale cohesie. Sociale participatie is de actieve deelname van (groepen) burgers aan de samenleving. Denk daarbij aan activiteiten zoals werken, volgen van onderwijs, het verenigingsleven of vrijwilligerswerk. Maatschappelijke participatie focust daarbinnen op alle activiteiten buiten de privésfeer en betaald werk (SCP, 2008). Sociale cohesie heeft dan ook een sterk raakvlak met het begrip ‘sociaal kapitaal’. Sociaal kapitaal gaat om de voordelen die je kunt halen uit contacten met mensen uit je netwerken. Goede contacten in deze netwerken geven mensen toegang tot hulp, informatie en middelen. Waar sociale cohesie iets zegt over de hechtheid van sociale netwerken verwijst sociaal kapitaal naar het voordeel ervan (Kleinhans, 2005).
Waarom is sociale cohesie belangrijk?
Een hechtere sociale cohesie vergroot het sociaal kapitaal van mensen. Bewoners hebben daardoor meer toegang tot ondersteuning uit hun netwerken. De WRR (Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid) geeft in haar rapport ‘Vertrouwen in de buurt’ (2005) aan dat buurtnetwerken het veiligheidsgevoel van mensen versterken. Ook wordt verondersteld dat contacten, netwerken en ontmoetingen bewoners activeert en aanzet tot meer informele sociale controle. Verder zijn er veel activiteiten die onder de noemer ‘burenhulp’ plaatsvinden zoals gereedschap lenen, boodschappen doen, buurtbarbecue, etc. De kracht van sociale cohesie zit dan ook in het vergroten van de solidariteit tussen bewoners. Mensen helpen elkaar, kunnen meer hebben en voelen zich betrokken en verbonden met elkaar en de omgeving. Sociale cohesie kan daarmee sterk bijdragen aan de leefbaarheid in de wijk doordat het juist problemen voorkomt.
Wijkplan
In een wijkplan is sociale cohesie een centraal thema. De huidige generatie ‘bottom up’ plannen staan of vallen met de betrokkenheid van de wijkbewoners. Deze mensen moeten samen mee willen doen en verantwoordelijkheid durven en mogen nemen voor de leefbaarheid in hun eigen buurt. Het proces om tot een wijkplan te komen is daarom een mooie kans om hier een impuls aan te geven. Betrek mensen bij het plan, breng ze met elkaar in contact en laat ze zelf initiatief nemen. De gedachte is dat ook juist na afloop van het wijkplan dit traject doorgaat. Het werken aan een buurt is natuurlijk niet afhankelijk van een bepaald plan. Het doel is een netwerk te creëren dat met nieuwe ideeën en initiatieven blijft komen. Het wijkplan is slechts een startpunt. Een kans om het sociaal kapitaal van bewoners te vergroten en de sociale betrokkenheid een duw in de rug te geven.
Acties
Een wijkplan bestaat meestal een strategische fase (visievorming) en een concrete fase (bepalen van de aanpak en bijkomende acties). Enkele interessante ideeën in het kader van sociale cohesie zijn:
- Succesvolle bewonersinitiatieven nadrukkelijk in beeld gebracht en gebruikt als voorbeeld en inspiratie.
- Direct een aantal bewonersinitiatieven oppakken en uitvoeren. Laat zien dat het kan!
- Zelfbeheer en ‘ place making’ van de openbare ruimte.
- Extra aandacht voor de nieuwe allochtone middenklasse. Bijvoorbeeld gericht op creatief ondernemerschap.
- Extra hulp (kort en intensief) voor bewonersinitiatieven gericht op sociale netwerken en het verbeteren van de leefbaarheid. Bijvoorbeeld via financiële of personele ondersteuning.